درد شانه و مشکلات رایج آن
آنچه ما به عنوان شانه می‌شناسیم در حقیقت ترکیبی از چندین مفصل است که همراه با تاندون‌ها و عضلات اطرافشان، گستره‌ی حرکتی وسیعی را برای بازو فراهم آورده‌اند؛ از خاراندن پشت سر گرفته تا انجام یک پرتاب عالی.
اما گستره‌ی حرکتی بالا، خود میتواند احتمال آسیب دیدگی و بروز درد را بالا ببرد. درد شانه میتواند دائم بوده و یا تنها زمان حرکت دادن شانه بروز پیدا کند. این درد ممکن است پس از گذشت مدتی خود به خود بهبود یابد اما در غیر این صورت برای درمان آن باید به پزشک مراجعه شود.
در این مقاله به بررسی دلایل رایج درد شانه می‌پردازیم و برخی از راه‌های درمانی که برای تسکین این درد وجود دارد را بیان می‌کنیم. برای جزئیات بیشتر در رابطه با درد شانه‌تان، به پزشک مراجعه نمایید.
آناتومی شانه
شانه متشکل از سه استخوان میباشد؛ استخوان بازو (هومروس – Humerus)، استخوان کتف (اسکاپولا – Scapula) و استخوان ترقوه (کلاویکل – Clavicle).
سر استخوان بازو، به کمک مجموعه‌ای از عضلات و تاندون‌ها، در داخل بخشی کاسه‌ای شکل از استخوان کتف قرار گرفته است؛ این کاسه را گلنوئید (Glenoid) می‌نامند. بافت‌های تثبیت کننده‌ی استخوان بازو در حفره‌ی گنوئید را عضلات گرداننده‌ی شانه یا روتاتور کاف (Rotator cuff) می‌نامند. این بافت‌ها، سر استخوان بازو را پوشانده و آن را به استخوان کتف متصل می‌کنند.
چه عواملی میتوانند منجر به درد شانه می‌شوند؟
مشکلات رایج شانه را میتوان به چهار دسته‌ی اصلی تقسیم نمود:
- پارگی و یا التهاب تاندون (تاندونیت و یا بورسیت)
- ناپایداری
- آرتروز
- شکستگی
دیگر مشکلات شانه که به نسبت کمتر رایج هستند؛ عبارتند از: تومور، عفونت و مشکلات مربوط به اعصاب شانه.
بورسیت (Bursitis)
بورس‌ها، کیسه‌های کوچک پر از مایعی هستند که در تمامی مفاصل بدن از جمله مفصل شانه واقع شده‌اند. این کیسه‌ها همانند یک ضربه‌گیر بین استخوان‌ها و بافت‌های نرم عمل نموده و به کاهش اصطکاک حین حرکت بین عضلات و استخوان‌ها کمک می‌کنند.
گاهی اوقات بر اثر کار کشیدن بیش از اندازه از شانه، بورس‌هایی که بین روتاتور کاف و بخشی از استخوان کتف به نام آکرومیون (Acromion) قرار گرفته‌اند، دچار تورم و التهاب می‌شوند. چنین شرایطی منجر به بروز عارضه‌ای به نام بورسیت پایین آکرومیون (Subacrominal Bursitis) می‌گردد.
بورسیت اغلب با تاندونیت روتاتور کاف همراه است. در چنین شرایطی، بافت‌های نرم زیادی در شانه ملتهب و دردناک شده و در نتیجه انجام فعالیت‌های روزانه، مانند: لباس پوشیدن یا شانه زدن موها دشوار خواهد شد.
تاندونیت (Tendinitis)
تاندون همانند طناب محکمی است که عضله را به استخوان متصل می‌کند. تاندونیت اغلب بر اثر التهاب همین تاندون‌ها ایجاد می‌شود.
تاندونیت را به صورت کلی میتوان به دو نوع تقسیم کرد:
- وخیم. پرتاب کردن بیش از حد توپ و فعالیت‌های کاری یا ورزشی دیگری از این قبیل که شامل کشیده شدن دست به بالای سر است، میتوانند منجر به بروز تاندونیت وخیم گردند.
- مزمن. بیماری‌های دژنراتیو مانند: آرتروز و یا فرسودگی تدریجی با افزایش سن، از جمله عوامل بروز تاندونیت مزمن هستند.
تاندون‌هایی از شانه که بیشتر دچار این عارضه می‌شوند عبارتند از: چهار تاندون روتاتور کاف و یکی از تاندون‌های عضله‌ی دوسر بازویی. عضلات گرداننده‌ی شانه یا روتاتور کاف، شامل چهار عضله‌ی کوچک و تاندون‌هایشان میباشد که سر استخوان بالای بازو (هومروس) را پوشانده و آن را در کاسه‌ی گلنوئید استخوان کتف، نگه می‌دارند. روتاتور کاف، به برقراری پایداری و حرکت شانه کمک می‌کند.
پارگی تاندون (Tendon Tears)
پارگی تاندون ممکن است به دلایلی از قبیل: آسیب دیدگی شدید و ناگهانی و تغییرات دژنراتیو تاندون‌ها بر اثر افزایش سن یا کار کشیدن بیش از حد برای مدتی طولانی رخ دهد. پارگی تاندون میتواند جزئی باشد و تنها در بخشی از آن ایجاد شود و یا اینکه تاندون به صورت کامل پاره شده و از استخوان جدا گردد. پارگی تاندون، اغلب در روتاتور کاف و تاندون عضله‌ی دوسر بازویی رخ می‌دهد.
ایمپینجمنت (Impingement)
ایمپینجمنت شانه زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های نرمی که زیر بخش بالایی استخوان کتف (آکرومیون) قرار گرفته‌اند، با بالا بردن بازو تحت فشار قرار گیرند. درحقیقت با بالا بردن بازو، آکرومیون روی تاندون‌های روتاتور کاف و کیسه‌ی بورس کشیده شده و اصطلاحا گیر می‌کند. چنین شرایطی میتواند منجر به بروز عارضه‌هایی مانند بورسیت، تاندونیت، درد و محدودیت حرکتی گردد.
ناپایداری (Instability)
اگر استخوان بازو بر اثر کار بیش از حد و یا وارد شدن ضربه‌ی ناگهانی از کاسه‌ی شانه (حفره‌ی گلنوئید) خارج شود، شانه دچار ناپایداری خواهد شد.
دررفتگی شانه میتواند جزئی و یا کامل باشد. دررفتگی جزئی به این معناست که سر دایره‌ای شکل استخوان بازو به صورت جزئی از کاسه‌ی شانه خارج می‌گردد. این حالت نیمه دررفتگی (Subluxation) نیز نامیده می‌شود. دررفتگی کامل نیز به این معناست که استخوان بازو کاملا از کاسه‌ی شانه خارج می‌گردد.
یکی از دلایل دررفتگی‌های مکرر در شانه؛ شل شدگی و یا پارگی تاندون‌ها، لیگامنت‌ها و عضلات اطراف شانه است. این دررفتگی‌های مکرر، که میتوانند جزئی یا کامل باشند، هنگام بالا بردن بازو سبب بروز درد و احساس بی‌ثباتی در شانه می‌شوند. از طرفی تکرار دررفتگی‌های کامل و یا نیمه کامل خود میتواند منجر به بروز آرتروز در مفصل شانه گردد.
آرتروز (Arthritis)
درد شانه ممکن است به دلیل آرتروز باشد. آرتروز دارای انواع مختلفی است. رایج‌ترین نوع آرتروز شانه، آرتروز استخوانی (Osteoarthritis) میباشد. آرتروز استخوانی به تدریج شدت پیدا کرده و درد ناشی از آن نیز آرام آرام بیشتر می‌شود. معمولا آغاز علائمی مانند: تورم، درد و خشکی مفصل در میانسالی است.
آرتروز استخوانی میتواند در نتیجه‌ی آسیب‌های ورزشی، کار بیش از حد و یا آسیب دیدگیهای مزمن ایجاد شود. دیگر دلایلی که میتوانند منجر به بروز آرتروز شوند؛ شامل: آسیب دیدگیهای مربوط به روتاتور کاف، عفونت و یا التهاب در ساختار مفصل می‌باشند.
افراد اغلب با محدود ساختن حرکات شانه سعی در کاهش درد ناشی از آرتروز می‌کنند. اینکار سبب خشکی و سفتی بافت‌های نرم اطراف مفصل شده و درنهایت منجر به درد و کاهش گستره‌ی حرکتی شانه می‌گردد.
شکستگی (Fracture)
شکستگی شانه اغلب شامل: استخوان ترقوه (کلاویکل)، استخوان بازو (هومروس) و استخوان کتف (اسکاپولا) می‌شود. این شکستگی‌ها اکثرا دارای علائمی مانند: درد شدید، تورم و کبودی در اطراف شانه هستند.
شکستگی شانه در افراد مسن معمولا به دلیل زمین خوردن اتفاق می‌افتد. اما در افراد جوانتر، شکستگی شانه اغلب به دلیل آسیب دیدگیهای شدید رخ می‌دهد؛ مانند: تصادفات خودرویی و یا آسیب دیدگیهای مربوط به ورزش‌های تماسی (ورزش‌هایی که در آنها افراد شرکت کننده لزوما با هم برخورد بدنی خواهند داشت).
تشخیص و درمان
معاینات پزشکی
در شرایطی که آسیب دیدگیتان وخیم و همراه با درد شدید میباشد، سعی کنید تا هرچه سریعتر به پزشک مراجعه نمایید. اما اگر دردتان خفیف بود، بهتر است چند روزی را استراحت کنید و ببینید آیا بهبودی حاصل می‌شود یا خیر. اگر علائمتان همچنان ادامه داشت آنگاه حتما به پزشک مراجعه کنید. پزشک به منظور یافتن دلیل درد شانه، شما را تحت معاینه قرار داده و پس از انجام بررسی‌های لازم، گزینه‌های درمانی ممکن را برایتان شرح خواهد داد.
بررسی پیشینه‌ی پزشکی
اولین مرحله‌ی تشخیص، تهیه‌ی پیشینه‌ی پزشکی بیمار است. پزشک برای پی بردن به دلیل مشکل شانه و همینطور با هدف انجام یک ارزیابی کلی از وضعیت سلامتتان، ممکن است سولاتی از شما بپرسد؛ مانند: نحوه و زمان آغاز درد، سابقه‌ی این آسیب دیدگی و همینطور اقدامات درمانی برای آن در گذشته. از آنجایی که برخی فعالیت‌ها درد شانه را تشدید و برخی تسکین می‌دهند؛ بررسی پیشینه‌ی پزشکی بیمار میتواند در یافتن منبع اصلی درد به پزشک کمک کند.
انجام معاینات جسمانی
برای یافتن دلیل درد شانه نیاز به انجام معاینات جسمانی کاملی است. پزشک با انجام معاینات فیزیکی به دنبال تغییرات جسمانی غیر طبیعی، تورم، ضعف عضلانی و نواحی دردناک و حساس می‌گردد. وی همچنین حین انجام معاینات، گستره‌ی حرکتی و قدرت شانه را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
انجام تست‌های تشخیصی
پزشک برای یافتن دلیل اصلی درد و دیگر علائم بیمار، ممکن است انجام یکسری تست‌های تشخیصی را تجویز کند؛ مانند:
- تصویربرداری با پرتوی ایکس. تصاویر پرتوی ایکس، هرگونه آسیب دیدگی مربوط به استخوان‌های تشکیل دهنده‌ی شانه را نمایان می‌سازند.
- ام‌آرآی و فراصوت. تصاویر حاصل از این دو نوع تصویربرداری، جزئیات بیشتری از بافت‌های نرم را نشان می‌دهند. اسکن ام‌آرآی در تشخیص آسیب دیدگیهای مربوط به تاندون‌ها و رباط‌های اطراف شانه به پزشک کمک می‌کند.
- سی‌تی اسکن. سی‌تی اسکن، تصویربرداری پرتوی ایکس را با تکنولوژی کامپیوتر ترکیب نموده و تصاویر دقیق‌تری از استخوان‌های اطراف شانه در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
- مطالعه‌ی فعالیت‌های الکتریکی بدن. پزشک ممکن است برای ارزیابی عملکرد اعصاب شانه، تست‌هایی مانند الکترومایوگرافی (EMG) را تجویز کند.
- آرتروگرافی. در آرتروگرافی، ماده‌ای به نام ماده‌ی کنتراست (Contrast dye) را در مفصل شانه تزریق می‌کنند. این ماده سبب می‌شود تا مفصل شانه، تاندون‌ها و عضلات اطراف آن با وضوح بیشتری در تصاویر دیده شوند. سپس به کمک پرتوی ایکس، ام‌آرآی و یا سی‌تی اسکن تصویر برداری انجام می‌گیرد.
- آرتروسکوپی. در روش آرتروسکوپی جراح به کمک فیبرهایی نوری، فضای داخلی مفصل را بررسی می‌کند. آسیب‌های مربوط به بافت‌های نرم که ممکن است بوسیله‌ی معاینات جسمانی، تصویربرداری پرتوی ایکس و یا سایر تست‌های دیگر نمایان نشوند، به کمک این روش قابل تشخیص هستند. علاوه بر کاربرد تشخیصی روش آرتروسکوپی برای یافتن عامل اصلی درد، از این روش برای درمان و انجام اصلاحاتی در مفصل نیز استفاده می‌گردد.
گزینه‌های درمانی
تغییر سبک زندگی
روند درمان درد شانه اغلب شامل استراحت کردن، ایجاد تغییراتی در نحوه‌ی انجام فعالیت‌ها و فیزیوتراپی است؛ فیزیوتراپی به بازیابی توانایی و انعطاف‌پذیری شانه کمک می‌کند. جلوگیری از ایجاد کشش بیش از حد در شانه و عدم شرکت در فعالیت‌هایی که نیازمند تکرار بیش از حد هستند، میتواند در کاهش میزان درد موثر باشد.
مصرف دارو
پزشک به منظور کاهش التهاب و درد ممکن است برایتان دارو تجویز کند. در رابطه با مصرف داروهای تجویزی سعی کنید تا دقیقا طبق دستور پزشکتان عمل نمایید. همچنین پزشک ممکن است تزریق استروئید و یا داروهای بی‌حس کننده را نیز پیشنهاد نماید.
جراحی
هرچند اکثر افرادی که دچار درد شانه هستند با روش‌های بدون نیاز به جراحی ذکر شده؛ مانند: تغییر در نحوه‌ی انجام فعالیت‌ها، استراحت کردن، ورزش کردن و مصرف دارو درمان می‌شوند اما راه حل برخی از مشکلات شانه، تنها جراحی است. دررفتگی‌های مکرر و یا برخی از پارگی‌های تاندون روتاتور کاف، از این قبیل مشکلات هستند که بدون انجام به موقع جراحی ممکن است درمان نشوند.
جراحی شامل دو روش آرتروسکوپی و روش سنتی (جراحی باز) میباشد؛ روش آرتروسکپی به منظور خارج سازی بافت‌های آسیب دیده و ترمیم بافت‌هایی که دچار پارگی شده‌اند و روش سنتی در شرایطی که نیاز به بازسازی یا تعویض مفصل شانه است، انجام می‌گیرند.
منابع:
