منظور از استئوتومی زانو چیست؟
“استئوتومی” به معنای برش زدن استخوان است و استئوتومی زانو شامل برش زدن و تغییر شکل دادنِ قسمتی از استخوان ساق (تیبیا) یا استخوان ران (فمور) میباشد که به منظور کاهش فشار وارده به زانو انجام می‌گیرد. استئوتومی زانو زمانی که بیمار در مراحل ابتدایی آرتروز استخوانی است و تنها یک سمت از زانو آسیب دیده، انجام میشود. در این روش با ایجاد برش مناسب در استخوان، فشار از روی قسمت آسیب دیده‌ی زانو برداشته میشود که این خود سبب کاهش درد شده و به بهبود عملکرد زانوی آسیب دیده کمک میکند.
اگر موقعیت قرار گرفتن استخوان ران و ساق بر روی هم مناسب نباشد، آرتروز استخوانی شدت پیدا کرده و در نتیجه میتواند هر دو سمت زانو (مدیال یا لترال) را تحت فشار قرار دهد. به مرور زمان فشار وارده به زانو میتواند غضروف مفصلی که از استخوانها در برابر سائیدگی محافظت میکند را از بین برده و سبب ایجاد احساس سفتی و درد در زانو شود.
استئوتومی زانو چه مزایا و معایبی دارد؟
یکی از فواید روش استئوتومی زانو این است که با حفظ آناتومی زانوی بیمار، مشکل زانویش رفع میشود و تا سالها نیازی به انجام عمل تعویض کامل مفصل زانو نخواهد بود. دیگر اینکه، پس از انجام استئوتومی زانو، فرد در انجام فعالیت‌های روزانه‌ی خود هیچ محدودیتی نخواهد داشت (شما میتوانید در تمامی فعالیت‌های مورد علاقه‌ی خود، حتی فعالیت‌های سنگین شرکت داشته باشید).
روش جراحی استئوتومی زانو مانند سایر روش‌های دیگر، دارای معایبی است. به طور مثال، میزان کاهش درد پس از انجام این روش در مقایسه با روش تعویض کامل یا قسمتی از مفصل زانو، قابل پیش بینی نیست. دوره‌ی ریکاوری پس از عمل هم معمولا طولانی‌تر و دشوارتر میباشد زیرا ممکن است نتوانید به محض انجام جراحی وزن خود را بر روی زانوی آسیب دیده تحمل کنید.
از طرفی استئوتومی زانو میتواند عمل تعویض مفصل زانو (اگر نیاز باشد تا در آینده انجام دهید) را با مشکل مواجه کند.
بنابراین با توجه به اینکه نتایج حاصل از عمل تعویض کامل یا بخشی از زانو، بسیار موفقیت آمیز بوده است، روش جراحی استئوتومی زانو کمتر انجام میشود اما هم چنان به عنوان گزینه‌ی روی میز برای بیماران وجود دارد.
جراحی استئوتومی زانو به چه منظوری انجام میشود؟
اهداف کلی جراحی استئوتومی زانو عبارتند از:
- انتقال فشار از قسمت آسیب دیده به قسمت سالم زانو (به منظور کاهش درد در ناحیه ی آسیب دیده و جلوگیری از آسیب دیدگی بیشتر این ناحیه)
- برطرف نمودن کجی زانو
- افزایش طول عمر مفصل زانو
اکثر استئوتومی‌هایی که برای بهبود آرتروز زانو انجام می‌شوند، در استخوان تیبیا (ساق) صورت گرفته و به منظور برطرف کردن مشکل پرانتزی شدن پاها (واروس-Varus)، که فشار زیادی را بر قسمت داخلی زانو (مدیال-Medial) وارد میکند، میباشند. در جراحی استئوتومی استخوان ساق(تیبیا)، تکه‌ای مثلثی شکل (Wedge) را از زیر بخش سالم و بیرونی (لترال-Lateral) استخوان ساق برش زده و جدا میکنند. به این ترتیب، زمانیکه جراح فضای ایجاد شده در استخوان ساق را به کمک پیچ و پلاک‌هایی مخصوص میبندد، استخوان صاف شده و از حالت پرانتزی خارج می‌گردد. با این کار، بخش‌های سالم استخوان ساق به هم نزدیکتر شده، بین بخش‌های آسیب دیده و دچار آرتروز فضایی ایجاد گشته و استخوان نیز بهتر میتواند وزن را تحمل نماید و درنتیجه از درد قسمت آسیب دیده کاسته میشود. به این پروسه “High Tibia Osteotomy” گفته میشود که نخستین بار در اروپا، حدودا در سال 1950 انجام شد و در سال 1960 نیز وارد آمریکا گردید.
استئوتومی‌های استخوان فمور هم با همین تکنیک انجام می‌شوند و اغلب هم به منظور برطرف نمودن مشکل قفل شدگی زانو (والگوس-Valgus) میباشند.
چه کسانی میتوانند داوطلب انجام جراحی استئوتومی زانو باشند؟
عمل استئوتومی زانو اغلب برای افرادی که دارای شرایط زیر هستند، پیشنهاد میشود:
- افرادی که زیر 60 سال سن دارند
- لاغر هستند
- سبک زندگی فعالی دارند
- کسانی که تنها یک طرف زانویشان آسیب دیده و زیر کشکک زانو دردی حس نمی‌کنند (این افراد اغلب هنگام فعالیت کردن یا ایستادن طولانی مدت دچار زانودرد می‌شوند).
توجه: افرادی که برای انجام جراحی استئوتومی زانو انتخاب می‌شوند، باید بتوانند زانوی خود را کاملا صاف و خم (حداقل 90 درجه) کنند.
توجه: افرادی که دچار رماتیسم مفصلی میباشند گزینه ی مناسبی برای انجام این جراحی نیستند. در این رابطه جراح ارتوپدتان به شما کمک میکند تا ببینید که آیا انجام عمل استئوتومی میتواند برای شما گزینه‌ی مناسبی باشد یا خیر.
روند جراحی استئوتومی زانو چگونه است؟
پیش از جراحی
معمولا در روز جراحی در بیمارستان بستری میشوید. پیش از شروع پروسه‌ی جراحی، پزشکی از بخش بیهوشی، وضعیت شما را ارزیابی میکند. او پیشینه‌ی پزشکی شما را بررسی کرده و انواع گزینه‌های بیهوشی را برایتان توضیح می‌دهد تا از میان آنها گزینه‌ی مناسب را انتخاب کنید. بیهوشی شما میتواند عمومی (شما کاملا به خواب می‌روید) یا نخاعی باشد (شما به هوش هستید اما بدنتان از کمر به پایین بی حس است).
جراح نیز پیش از عمل از شما دیدار نموده و محلی از زانو که باید جراحی شود را تعیین و ارزیابی میکند.
جراحی
جراحی استئوتومی زانو اغلب 1 تا 2 ساعت طول میکشد. جراح روی قسمت جلویی زانوی شما برشی ایجاد کرده و جراحی را از زیر کشکک پا آغاز میکند. در این مرحله با استفاده از سیم‌های راهنما (Guiding Wires) اندازه و محل برش مثلثی (Wedge) که باید از استخوان جدا شود را تعیین نموده و با استفاده از اره‌های نوسان کننده‌ی (Oscillating Saw) مخصوص جراحی، بخش‌های تعیین شده را برش می‌دهد و قطعه‌ی برش زده را جدا میکند. آنگاه به منظور جوش خوردن و بهبود استخوان، فضای ایجاد شده از خارج سازی بخش مثلثی در استخوان را با استفاده از پیچ و پلاک‌های مناسب میبندد.
این روش، معمول ترین روش انجام استئوتومی زانو میباشد که به آن “Closing Wedge Osteotomy” میگویند.
اما در برخی موارد بجای بستن برش ایجاد شده، آن را باز نگه داشته و با پیوند استخوانی، فضای باز را پر میکنند تا استخوان بهبود یابد. به این پروسه “Opening Wedge Osteotomy” می گویند.
پس از پایان جراحی به بخش ریکاوری منتقل میشوید تا زمانی که کاملا آثار بیهوشی از بین بروند. پس از آن هم به اتاقِ خود، در بیمارستان منتقل خواهید شد.
آیا جراحی استئوتومی زانو عوارضی هم دارد؟
جراحی استئوتومی زانو، مانند هر پروسه‌ی جراحی دیگری با خطراتی همراه است اما جراح تمامی این خطرات را برای شما شرح خواهد داد و به منظور جلوگیری از بروزعوارض پس از عمل هم ملاحظات لازم را رعایت خواهد کرد.
هرچند احتمال خطرات این روش پایین است، اما عوارض معمول آن عبارتند از:
- عفونت
- تشکیل لخته‌ی خون در پا
- سفتی و خشکی مفصل زانو
- آسیب رسیدن به اعصاب و عروق
- عدم بهبود استئوتومی
توجه: در مواردی که استئوتومی بهبود نمی‌یابد، معمولا نیاز به انجام دوباره‌ی جراحی خواهد بود.
روند ریکاوری پس از جراحی استئوتومی زانو چگونه است؟
- ترخیص از بیمارستان. بیماران اکثرا 1 تا 2 روز پس از انجام عمل استئوتومی، از بیمارستان مرخص می‌شوند.
- مدیریت درد. پس از جراحی داشتن کمی درد طبیعی است اما جراح و پرستاران تمام تلاش خود را میکنند تا شما احساس راحتی داشته باشید. انواع داروهای مسکن وجود دارند که به تسکین دردتان کمک میکنند، مانند: اوپیوئیدها (Opioids)، داروهای ضد التهاب فاقد استروئید (NSAID – Nonsteroidal Anti-inflammatory drugs) و بی‌حسی‌های موضعی. کنترل درد با استفاده از داروهای مسکن علاوه بر اینکه به شما کمک میکند تا احساس بهتری داشته باشید، دوره‌ی ریکاوری بعد از جراحی را هم کوتاه‌تر میکند. در این میان، داروی اوپیوئید انتخاب بسیار مناسبی برای تسکین درد است اما جزء مواد مخدر بوده و ممکن است اعتیاد ایجاد کند. بنابراین مهم است که مصرف این دارو دقیقا براساس توصیه‌ی پزشک بوده و به محض اینکه درد برطرف شد مصرف آن متوقف گردد.
- تحمل وزن. پس از انجام عمل جراحی، بهتر است تا به مدت چند هفته به کمک عصا راه بروید. حتی ممکن است که پزشک به منظور محافظت از زانویتان در دوره‌ی بهبودی، پا را گچ بگیرد و یا زانوبند طبی برایتان تجویز نماید. پزشک، زمان مناسب برای بارگذاری کامل وزن بدن بر روی زانوی جراحی شده را به شما اطلاع خواهد داد.
- ملاقات با پزشک. در ادامه‌ی روند ریکاوری، مدتی پس از عمل، به منظور اطمینان حاصل نمودن از روند بهبود استئوتومی زانو، شما با جراحتان ملاقاتی خواهید داشت و با پرتوی ایکس از زانویتان تصویر برداری میشود. پس از این ملاقات، پزشک زمان مناسب برای شروع دوره‌ی توانبخشی را به شما اطلاع خواهد داد.
- تمرینات توانبخشی. در طول دوره‌ی توانبخشی، شما به کمک یک فیزیوتراپ قادر خواهید بود تا با انجام چند حرکت ورزشی، قدرت و گستره‌ی حرکتی زانوی خود را کم کم بالا ببرید.
در نهایت هم پس از 3 تا 6 ماه قادر خواهید بود تا به انجام تمامی فعالیت‌های خود بازگردید.
نتیجه‌‌گیری نهایی
برای اکثر بیماران، انجام عمل استئوتومی در کاهش درد و کند کردن روند پیشرفت آرتروز موفقیت آمیز بوده است. این جراحی میتواند افراد جوانی که دچار آسیب دیدگی زانو شده‌اند را قادر سازد تا زندگی فعال تری داشته باشند. برای اکثر بیمارانی که باید درنهایت عمل تعویض مفصل زانو را انجام دهند، جراحی استئوتومی میتواند راه مناسبی برای به تعویق انداختن عمل تعویض مفصل باشد.
مراجع:
