تشخیص مشکلات مربوط به ستون فقرات چگونه انجام میشود؟
اولین قدم در تشخیص مشکلات مربوط به ستون فقرات، بررسی پیشینه‌ی پزشکی شما توسط پزشک و انجام معاینات جسمانی است. دلایل زیادی میتوانند منجر به بروز درد در ستون فقرات شوند که تشخیص عامل اصلی آن برعهده‌ی پزشک است. برای آشنایی با عوامل بروز درد در ستون فقرات، مقاله‌ی “آسیب‌های ستون فقرات” را مطالعه کنید.
بررسی پیشینه‌ی پزشکی بیمار
برای تهیه‌ی پیشینه‌ی پزشکی، پزشک سوالاتی راجع به دردتان از شما میپرسد، مانند:
- دقیقا از چه زمانی دردتان شروع شده است؟
- آیا در اثر آسیب دیدگی دچار درد شدید؟
- کجایتان درد میکند؟ شدت آن چقدر است؟
- آیا این درد سایر قسمت‌های بدنتان را هم درگیر نموده؟
- چه عواملی سبب میشوند تا دردتان زیاد و یا کم شود؟
- آیا مشکل مثانه یا روده داشته‌اید؟
- آیا در خانواده‌ی شما زمینه‌ی پوکی استخوان وجود دارد؟
پزشک از این طریق اطلاعاتی درباره‌ی درد شما کسب میکند، از جمله: زمان شروع درد، هرگونه آسیبی که ممکن است مسبب درد باشد، شیوه‌ی زندگیتان و اینکه آیا در خانواده‌ی شما پیشینه‌ی این مشکل وجود داشته است یا خیر. هرچه اطلاعات بیشتر و جزئی‌تری در اختیار پزشک قرار دهید، تشخیص عامل درد راحت‌تر و دقیق‌تر صورت خواهد گرفت.
انجام معاینات جسمانی
پزشک با انجام معاینات جسمانی میتواند به دلیل احتمالی درد پی ببرد. بسته به محل درد، همان ناحیه معاینه میشود مانند گردن، کمر، لگن، بازوها و یا پاها.
پزشک حین انجام معاینات جسمانی، ممکن است موارد زیر را چک کند:
- گستره‌ی حرکتیِ ستون فقرات. آیا هنگام چرخیدن، خم شدن و به طور کلی حرکت کردن مشکلی دارید؟ کجایتان درد می‌گیرد؟ آیا انعطاف پذیری خود را از دست داده‌اید؟
- قدرت عضلات. ممکن است از شما خواسته شود تا در حین اعمال کمی فشار، دست‌ها و یا پاهایتان را بلند کنید یا بکشید
- درد. پزشک تلاش میکند تا نواحی حساس به درد را پیدا کند
- تغییرات ادراک حسی. آیا می‌توانید در دست‌ها یا پاهایتان چیزی حس کنید؟
- رفلاکس‌های بدن. رفلاکس در تاندون‌هایی مانند تاندون آکیلیس (Achilles Tendon) مچ پا و تاندون زیر کشکک پا باید بررسی شوند.
- مهارت‌های حرکتی. ممکن است از شما خواسته شود تا بر روی پنجه یا پاشنه‌ی پاها راه بروید.
تست‌های تشخیصی
اسکن استخوان، الکترومایوگرافی، سی‌تی اسکن و امآرآی نمونه‌هایی از روش‌های تشخیص عوامل پنهانی درد هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به هرکدام از این تست‌ها، بخش “تست‌های تشخیصی” از همین مقاله را مطالعه نمایید.
تست‌های تشخیصی
اسکن استخوان، الکترومایوگرافی، سی‌تی اسکن و امآرآی نمونه‌هایی از روش‌های تشخیص عوامل پنهانی درد هستند که در ادامه، مطالبی راجع به هرکدام آورده‌ایم.
اسکن استخوان (Bone Scan)
چیست؟
اسکن استخوان، یک روش تصویر برداری برای تشخیص مشکلات مربوط به متابولیسم استخوانی است. منظور از متابولیسم استخوانی، همان روند شکستگی استخوان و بازسازی آن میباشد. در این اسکن، ابتدا یک ماده‌ی شیمیایی پرتوزا (به نام Tracer) را به شما تزریق می‌کنند. این ماده‌ی شیمیایی به سرعت خود را به قسمت‌هایی که مشغول استخوان‌سازی هستند می‌رساند. سپس، چندین ساعت بعد از انجام تزریق، از قسمت‌های مورد نظر تصویر برداری صورت می‌گیرد.
نقاطی در تصویر که رنگی تیره‌تر (Hot Spot) و یا روشن‌تر (Cold Spot) دارند، نقاط غیر معمول درنظر گرفته میشوند. نقاط تیره‌تر، محل تجمع بیش از حد Tracer را نشان میدهند. و از طرفی نقاط روشن‌تر، محلی را نشان میدهند که اصلا ماده‌ی Tracer در آنجا وجود ندارد. این نقاطِ غیر معمول میتوانند بیانگر وجود مشکلی در آن محل باشند.
این ماده، دو تا سه روز پس از تزریق به طور کامل از بدن خارج خواهد شد.
با چه خطراطی همراه است؟
اسکن استخوان تا حدودی همانند اسکن پرتوی ایکس میباشد. ماده‌ی Tracer که به بدن تزریق می‌کنند دارای مقدار خیلی کمی تابش رادیواکتیو بوده و به همین دلیل احتمال اینکه فرد را دچار عکس‌العملی آلرژیک کند، پایین است.
اما انجام این تست میتواند برای مادران شیرده و یا باردار ضرر داشته باشد زیرا احتمال دارد که جنین آسیب ببیند یا شیر مادر آلوده شود. بنابراین در چنین شرایطی حتما پیش از انجام تست با پزشک خود در اینباره گفت‌وگو نمایید.
چرا انجام میشود؟
اسکن استخوان، زمانی که مشخص نیست مشکل دقیقا در کدام قسمت از اسکلت بدن است، کاربرد دارد. اسکن استخوان این قابلیت را دارد که از کل اسکلت بدن تصویر برداری نموده و نقاطی که دچار مشکل شده‌اند را آشکار سازد.
افزایش استخوان‌سازی در هر ناحیه از بدن درحقیقت پاسخ سیستم اسکلتی به وجود مشکلی در آن ناحیه است. برای مثال زمانی که شکستگی در استخوان روی می‌دهد، سلول‌های استخوانی به سرعت شروع به استخوان‌سازی در اطراف ناحیه شکستگی می‌کنند تا آن ناحیه را ترمیم کنند. این تلاش سلول‌ها به صورت نقاط تیره رنگ در تصویر نمایان می‌گردد.
اسکن استخوان میتواند مشکلاتی را که به دلایل زیر بروز پیدا می‌کنند، نمایان سازد:
- آرتروز (Arthritis)
- آواسکولار نکروز یا بافت مردگی استخوانی (به شرایطی گفته میشود که بافت استخوانی به دلیل کمبود عروق مغذی در آن ناحیه می‌میرد – Avascular Necrosis/AVN)
- سرطان استخوان (Bone Cancer)
- سرطان‌هایی که از سایر نقاط بدن به استخوان‌ها زده و آنها را هم درگیر می‌کنند (مانند سرطان پروستات یا سینه)
- دیسپلازی فیبرو (Fibrous Dysplasia) – بیماری استخوانی است که در آن نوعی بافت ضعیف (بافت فیبروز) جای بافت استخوانی را گرفته و درنتیجه استخوان‌هایی ضعیف تشکیل میشوند.
- شکستگی‌های استخوانی
- عفونت‌های استخوانی
- بیماری پاژه استخوان (Paget’s Disease) – بیماری است که در آن فعالیت سلول‌های استخوان‌خوار (استئوکلاست) افزایش یافته و درنتیجه سبب تضعیف و تغییر شکل استخوان میشود.
علاوه‌بر موارد بالا، برای تشخیص پوکی استخوان و سنجش تراکم استخوان هم میتوان از اسکن استخوان استفاده نمود.
اسکن استخوان به پزشک میگوید که استخوان دچار مشکل شده و محل آن مشکل را هم مشخص میسازد، اما به طور کلی تست دقیقی نیست، زیرا با کمک آن لزوما نمیتوان به علت اصلیِ بروز مشکل پی‌برد. به همین دلیل پزشک پس از تشخیص وجود مشکل توسط اسکن استخوان، ممکن است برای جزئیات بیشتر تست‌های تشخیصی دیگری هم تجویز کند.
سی‌تی اسکن (CT- Computed Tomography)
چیست؟
سی‌تی اسکن (CT) یا اسکن سی‌ای‌تی (CAT-Computer Assisted Tomography)، یک نوع تصویر برداری با اشعه‌ی ایکس میباشد که در تصاویر حاصله از آن استخوان‌ها، بافت‌های نرم، و عروق خونی نمایان می‌گردد.
به طور کلی برای مشاهده‌ی جزئیات نواحی زیر میتوان از سی‌تی اسکن استفاده نمود:
- سر
- شانه
- ستون فقرات
- قلب
- شکم
- زانو
- قفسه سینه
چگونه انجام میشود؟
در این تصویر برداری، از طریق تابش پرتوهای ایکس و به کمک کامپیوتر‌هایی پیشرفته، تصاویر به صورت تکه‌تکه از بخش‌های مختلف بدن گرفته میشوند. سپس توسط نرم افزارهای خاصی میتوان این تکه‌های تصاویر را با هم ترکیب کرده و یک تصویر سه بعدی بدست آورد.
در تصاویر سی‌تی اسکن مواد متراکمی مانند استخوان به خوبی نمایش داده میشوند اما بافت‌های نرم به خوبی دیده نمی‌شوند. به همین منظور برای واضح سازی هرچه بیشتر ساختارهای نرم داخلی مورد نظر، از ماده‌ای به نام ماده‌ی حاجب (Contrast material) استفاده می‌کنند. ماده‌ی حاجب مانع از عبور پرتوهای ایکس شده و در تصاویر سفید دیده میشود. این ماده را ممکن است به یکی از صورت‌های زیر وارد بدن کنند:
- از راه دهان
- با انجام تزریق
- با تنقیه (enema)
نکته: ممکن است از شما بخواهند به مدت چهار تا شش ساعت پیش از تصویر برداری از خوردن بپرهیزید.
زمان انجام تصویر برداری، از شما می‌خواهند تا لباس بیمارستان را به تن کنید. از آنجایی که اشیائ فلزی نتایج سی‌تی اسکن را تحت تاثیر قرار میدهند، از شما می‌خواهند تا پیش از ورود به اتاق تصویر برداری، هرگونه شی فلزی، جواهرات، عینک و یا دندان مصنوعی (پروتز دندان) را در آورید.
هنگام انجام تصویر برداری، یک دستگاه تولید کننده‌ی پرتوی ایکس دور بخش مورد نظر چرخیده و با هر چرخش تصاویری دو بعدی، در زوایای مختلف از بدن می‌گیرد. روند تصویر برداری در مجموع 20 دقیقه تا 1 ساعت میتواند طول بکشد.
پس از پایان تصویر برداری نیاز است تا حجم زیادی مایعات مصرف کنید تا ماده‌ی حاجب به طور کامل از بدنتان دفع گردد.
چرا انجام می شود؟
به طور کلی، این اسکن میتواند در تشخیص موارد زیر به پزشک کمک نماید:
- تحت فشار بودن نخاع یا ریشه‌های عصبی خروجی از اطراف مهره‌ها به دلیل تشکیل زائده‌های استخوانی
- تشخیص عفونت، مشکلات عضلانی و شکستگی‌های استخوانی
- یافتن محل توده‌های سرطانی و تومور
- بررسی عروق خونی و سایر ساختارهای داخلیِ بدن
- ارزیابی شدت آسیب دیدگی‌ها و خونریزی‌های داخلی
- کمک به پیشبردن پروسه‌های جراحی
- تحت نظر داشتن روند درمان
اخیرا تعدادی از پزشکان برای تشخیص پوکی استخوان در ستون فقرات نیز از سی‌تی اسکن استفاده می‌کنند.
الکترومایوگرافی (EMG-Electromyogram)
چیست؟
به منظور ارزیابی عملکرد عضلات و اعصابی که این عضلات را کنترل می‌کنند (نورون‌های حرکتی)، از تست الکترومایوگرافی (EMG) کمک می‌گیرند. نتایج حاصل از تست EMG، اختلالات موجود در انتقال پیام‌های عصبی از عصب به عضله، عملکرد عضلات و یا اعصاب را نمایان خواهند ساخت.
به منظور تشخیص مشکلات ستون فقرات، معمولا تست EMG را در ترکیب با تست SSEP (Somatosensory Evoked Potentials – تستی است که نشان دهنده‌ی سیگنال‌های الکتریکی حسی میباشد که از اندام‌ها به نخاع و مغز میروند) تجویز می‌کنند.
نورون‌های حرکتی، وظیفه‌ی انتقال سیگنال‌های الکتریکی حرکتی از عصب به عضله را برعهده دارند. در تست EMG، به کمک ابزارهای ریزی به نام الکترود، این پیام‌های الکتریکی به نمودارها، صداها و یا مقادیر عددی تبدیل شده و سپس اطلاعات ثبت شده، توسط فردی متخصص تحلیل و بررسی خواهند شد. در تست EMG، برای ثبت فعالیت الکتریکی عضلات، از الکترودهای سوزنی استفاده میشود که مستقیما در عضلات فرو میروند اما برای اندازه‌گیری سرعت و قدرت انتقال پیام‌های الکتریکی بین دو یا بیش از دو نقطه از بدن، از الکترودهای سطحی بر روی پوست استفاده می‌کنند.
چرا انجام میشود؟
هرگاه پزشک علائم و نشانه‌های اختلالات عصبی یا عضلانی را در شما مشاهده نمود، ممکن است برای بررسی بیشتر، انجام تست EMG را برای شما تجویز کند. در حقیقت تست EMG مانند بررسی اتصالات الکتریکی در یک لامپ عمل میکند، که اگر این لامپ روشن شود شما به درستیِ این اتصالات پی خواهید برد اما اگر لامپ روشن نشود شما متوجه می شوید که مشکلی وجود دارد. ممکن است لامپ به برق وصل نباشد و یا اینکه در جایی از مدار اتصال کوتاه رخ داده باشد.
علائم اختلالات عصبی یا عضلانی شامل:
- مور مور شدن
- بی‌حسی
- ضعف عضلانی
- درد و یا گرفتگی عضلانی
- درد بخصوص در اندام های حرکتی
به منظور تشخیص مشکلات زیر، انجام تست EMG لازم و ضروری است:
- اختلالات عضلانی مانند: دیستروفی عضلانی (Muscular Dystrophy) یا پلی‌میوزیت (Polymyositis)
- بیماری‌هایی که مسیرهای ارتباطی بین اعصاب و عضلات را تحت تاثیر قرار میدهند، مانند: میاستنی گراویس (myasthenia gravis)
- اختلالات اعصاب محیطی مانند: سندرم تونل کارپال (Carpal Tunnel Syndrome) یا نوروپاتی محیطی (Peripheral Neuropathies)
- اختلالاتی که نورون‌های حرکتی در مغز و نخاع را تحت تاثیر قرار میدهند مانند: بیماری ALS (Amyotrophic Lateral Sclerosis) و فلج اطفال (Poliomyelitis)
- اختلالاتی که ریشه‌های عصبی خروجی از اطراف مهره‌ها را تحت فشار قرار میدهند مانند: بیرون زدگی دیسک (Herniated Disc)
تصویر برداری امآرآی (MRI – Magnetic Resonance Imaging)
چیست؟
تصویر برداری امآرآی، یکی از انواع تست‌های تشخیصی میباشد که در آن بجای استفاده از مواد رادیواکتیو به کمک آهنرباهایی قدرتمند (امواج مغناطیسی)، امواج رادیویی و یک کامپیوتر، تصاویر دقیقی از اندام‌های داخلی بدن فراهم میکند. تصویر برداری امآرآی برای پی بردن به آن دسته از مشکلات ستون فقرات که از طریق سایر روش‌های تصویر برداری ذکر شده قابل تشخیص نیستند، استفاده میشود. تصویر برداری امآرآی از جمله معمول ترین روش‌ها برای ارزیابی وضعیت ستون فقرات میباشد.
چرا انجام میشود؟
تصاویر حاصله از امآرآی، جزئیات دقیقی از ستون فقرات، مانند اطلاعاتی درباره‌ی استخوان‌ها، دیسک‌ها، اعصاب، عضلات و رباط‌ها و تاندون‌ها در اختیار پزشک قرار میدهند.
به طور کلی از تصاویر امآرآی برای بررسی موارد زیر کمک گرفته میشود:
- کاهش آب در هسته‌ی داخلی دیسک بین مهره‌ای (نوکلئوس پولپوزوس – Nucleus Pulposus)، در مراحل اولیه‌ی تخریب دیسک
- مفاصل بین مهره ای (مفاصل فاست)
- آرتروز
- تنگ شدگی مجرای عبور اعصاب در ستون فقرات (Spinal Stenosis)
- بیرون زدگیِ دیسک بین مهره‌ای (Herniated Disc)
مراجع:
